Супрацоўнікі РНТБ стварылі унікальную базу даных, якая адлюстроўвае гісторыю развіцця вынаходніцтва ў Беларусі
Автор: Надзея КОРЗЮК
Источник: Белорусское телеграфное агенство. — 2004. — 5 июля.
ВЫНАХОДНІЦТВА Ў БЕЛАРУСІ: ЁСЦЬ ЧЫМ ГАНАРЫЦЦА У Нацыянальным цэнтры інтэлектуальнай уласнасці на сённяшні дзень зарэгістравана 6 565 патэнтаў на вынаходствы. Усяго ж у рэспубліцы больш за 28 тысяч ахоўных аб’ектаў інтэлектуальнай уласнасці. Гэтыя даныя адлюстроўваюць статыстыку вынаходніцтва ў Беларусі з часоў набыцця ёю незалежнасці. А як выглядала наша краіны ў плане тэхнічнай творчасці да 1992 года? На пытанне карэспандэнта БЕЛТА згадзіліся адказаць супрацоўнікі Рэспубліканскай навукова-тэхнічнай бібліятэкі /РНТБ/, у выніку карпатлівай працы якіх створана унікальная база даных «Гісторыя развіцця вынаходніцтва ў Беларусі». Усяго база даных рэтраспектывы вынаходніцтва змяшчае інфармацыю аб 1465 ахоўных дакументах інтэлектуальнай уласнасці беларусаў і ахоплівае перыяд з 1838 па 1995 гады. Паводле слоў галоўнага бібліятэкара Наталлі Сафронавай, гісторыя зараджэння і развіцця вынаходніцтва ў Беларусі неперарыўна звязана з Расіяй, дзе гэты працэс пачаўся ў эпоху Пятра І. Прывілеі /так называліся тады ахоўныя дакументы інтэлектуальнай уласнасці/ уяўлялі сабой граматы за верную і адданую службу на карысць дзяржавы, а таксама граматы на бяспошлінны і свабодны гандаль. Першы прывілей, упамянуты ў архівах, быў выдадзены ў 1654 годзе полацкім пасадскім людзям на бяспошлінны гандаль у горадзе Полацку. А першым беларускім вынаходнікам, які атрымаў афіцыйны прывілей тэрмінам на 10 гадоў, стаў пінскі павятовы прадстаўнік дваранства Аляксандр Скірмунт — выпускнік фізіка-матэматычнага факультэта Віленскага універсітэта. Ён атрымаў прывілей за нумарам 61 ад 10 снежня 1830 года на снарад для выпарвання цукровых сіропаў з дапамогай пары. Наталля Сафронава адзначыла, што ў працэсе работы над складаннем паказальніка рэтраспектывы вынаходніцтва выяўлены, напрыклад, факт, які паставіў кропку ў спрэчцы аб тым, хто прыдумаў шматступеньчатую ракету — расійскі вучоны К. Цыялкоўскі, бельгійскі інжынер Р. Бінг або амерыканец Р. Годард. Аказалася, што канструкцыю такой ракеты апісаў у сваёй кнізе беларускі вучоны Казімір Семяновіч больш як за 250 гадоў да іх. Ён жа ў 1650 годзе выдаў сваю кнігу на лацінскай мове «Вялікае мастацтва артылерыі», якая на працягу 150 гадоў з’яўлялася асноўным падручнікам па артылерыі і піратэхніцы, шмат разоў перавыдавалася на французскай, нямецкай і англійскай мовах. Да ліку найбольш цікавых вынаходстваў гэтага таленавітага вучонага адносяцца таксама стабілізатар тыпу «дэльта» і арыгінальныя канструкцыі ракет, у тым ліку і шматступеньчатых. Трэба адзначыць, што ў канструяванні ваеннай тэхнікі нашы землякі дасягнулі вялікіх поспехаў. Так, напрыклад, першая ў свеце падводная лодка-ракетаносец сканструявана ўраджэнцам Віцебскай губерні Карлам Шыльдэрам. Лодка магла апускацца на глыбіню 12 метраў, мела браніраваны корпус, перыскоп, а труба паветразборніка для папаўнення запасаў паветра падымалася за 30 секунд. У 40-я гады ХІХ стагоддзя на Аляксандраўскім ліцейным заводзе ў Пецярбургу па чарцяжах вынаходніка былі пабудаваны дзве лодкі. Паводле слоў загадчыцы аддзела патэнтных фондаў Валянціны Васільчанка, беларуская зямля дала свету шэраг выдатных дзеячаў, якія праславіліся далёка за межамі радзімы. Гэта вынаходнік электраграфіі і бяздротавай перадачы электрычных сігналаў Якуб Наркевіч-Ёдка, даследчык прыродных багаццяў Чылі і заснавальнік універсітэта ў Сант’яга Ігнат Дамейка, выдатны нямецкі матэматык і фізік Герман Манкоўскі, заснавальнік эвалюцыйнай палеанталогіі Уладзімір Кавалеўскі і яго брат Аляксандр Кавалеўскі, які даказаў эвалюцыйнае адзінства беспазваночных і пазваночных жывёл, бліскуча пацвердзіўшы гэтым тэорыю Дарвіна. Геолаг Бенядзікт Дыбоўскі ўпершыню апісаў жывёльны свет Байкала, Амура і Камчаткі, а яго калега Ян Чэрскі даследаваў Усходнюю Сібір. Далёка за межамі нашай краіны вядомы імёны такіх выдатных дзеячаў навукі, як Леў Арцымовіч, які зрабіў адкрыцці ў галіне кіравання тэрмаядзерным сінтэзам, заснавальнік геліябіялогіі Аляксандр Чыжэўскі, Аляксандр Маліноўскі, працы якога паслужылі асновай для зараджэння новай навукі — кібернетыкі. Дзякуючы нашаму слаўнаму суайчынніку Францыску Скарыну да еўрапейскіх вяршынь узняслася і беларуская культура, падкрэсліла субяседніца. Першая беларуская друкаваная кніга ўбачыла свет у 1517 годзе. Францыск Скарына на паўстагоддзя апярэдзіў расійскага кнігадрукара Івана Фёдарава (дарэчы, таксама з беларусаў — Фёдаравічаў). Згодна з ацэнкай спецыялістаў, кнігі Скарыны — выключныя з’явы як па колькасці размешчаных у іх гравюр, так і па бездакорнай тэхніцы выдання. Паводле слоў Валянціны Васільчанка, пік актыўнасці тэхнічнай творчасці ў Беларусі прыпадае на 60-80-я гады мінулага стагоддзя. Менавіта тады беларускія вучоныя зрабілі шэраг адкрыццяў сусветнага значэння ў галіне лазераў, квантавай і ядзернай фізікі, спектраскапіі, металапалімерных сістэм. З распадам СССР адбыўся некаторы спад вынаходніцтва, як, зрэшты, і ўсёй беларускай эканомікі. У апошнія гады працэс гэты зноў актывізаваўся. Так, у 2003 годзе ў патэнтным ведамстве зарэгістравана ўжо 1030 ахоўных дакументаў, што амаль у 4 разы больш, чым у 1993 годзе. Захоўваюцца ўсе гэтыя манументальныя скарбы ў РНТБ. Фонд патэнтнай дакументацыі — адзіны ў Беларусі цэнтр патэнтных і патэнтна-прававых дакументаў, якія ўключаюць ў сябе розныя аб’екты прамысловай уласнасці. На сённяшні дзень у ім сабраны патэнтныя дакументы 45 краін свету і 4 міжнародных арганізацый. Але асаблівае месца ў фондзе адводзіцца нацыянальным вынаходствам, падкрэсліла Валянціна Васільчанка. Паводле яе слоў, для стварэння бібліяграфічнага паказальніка — працы, якая аднавіла этапы гістарычнага развіцця вынаходніцтва ў нашай краіне, было прагледжана больш за 3 тысячы крыніц у нацыянальных і гістарычных архівах Мінска і Гродна, фондах галіновых навукова-тэхнічных і абласных публічных бібліятэках. Звесткі ўзяты таксама са «Свода привилегій, выданныхъ въ Россіи».